Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2009

ΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ



Το βιβλίο του George Steiner, "Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης", που κυκλοφόρησε δυο χρόνια πριν, από τις εκδόσεις SCRIPTA, σε μετάφραση και σχόλια του Σεραφείμ Βελέντζα, είναι ό,τι μου ήρθε πρώτο στο μυαλό, δηλαδή ό,τι ανακάλεσε η σκέψη μου, βλέποντας τη φωτογραφία "Behind the Gare Saint-Lazare",(δεξιά), που τράβηξε το 1932 ο Henri Cartier-Bresson! Ίσως από αυτήν ακριβώς τη φωτογραφία να εμπνεύστηκε ο Reymond Queneau τη συγκεκριμένη ιστοριούλα που αναπλάθει 99 φορές στο βιβλίο του "ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΥΦΟΥΣ", στην οποία ο αφηγητής συναντά, ξανά, τον νεαρό με το παράξενο καπέλο, στο σταθμό Σαιν Λαζάρ! Ίσως πάλι και όχι.

Είναι, έτσι κι αλλιώς, ανεξιχνίαστοι οι δρόμοι που ακολουθεί η σκέψη και συχνά συμβαίνει, όταν έχουμε τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουμε κατά βήμα και να μη μείνουμε, ασθμαίνοντες, στου δρόμου τα μισά,
να βρισκόμαστε προ εκπλήξεων με τις αναπαραστάσεις της, τις θύμησες, τους συνδυασμούς, τα λογικά και τα άλογα υφάδια της, τους αναχρονισμούς, τους αναγραμματισμούς, τις εικασίες, τις προσδοκίες, τις μελλοντολογίες της κι όσα, εν κατακλείδι, η σκέψη σκέφτεται, ενώ εγώ αδυνατώ και θα αδυνατώ, αφού η σκέψη χειραγωγεί, αλλά δε χειραγωγείται, όπως γίνεται καταφανές και στη σελίδα 21 του βιβλίου του Steiner, όπου διαβάζουμε ότι:
"... Η σκέψη μπορεί να υποθέτει, να φαντάζεται, να συγκεντρώνει τα πάντα, να παίζει (δεν υπάρχει τίποτα πιο σοβαρό και, από κάποιες πλευρές, πιο αινιγματικό, από το παιχνίδι) με τα πάντα, χωρίς να ξέρει αν υπάρχει, αν μπορούσε να υπάρξει οτιδήποτε άλλο. Η σκέψη μπορεί να επινοήσει πλήθος σύμπαντα με νόμους της επιστήμης και με επιστημονικές παραμέτρους εντελώς διαφορετικές από το δικό μας. Ένας πασίγνωστος λογικός γρίφος προβάλλει το αξίωμα ότι το δικό μας σύμπαν έχει ηλικία μόλις ενός νανοδευτερολέπτου και ότι το σύνολο των αναμνήσεων μας χαράζεται στον φλοιό του εγκεφάλου τη στιγμή που γεννιόμαστε. Η σκέψη μπορεί να διατυπώσει τη θεωρία πως ο χρόνος έχει αρχή ή πως δεν έχει καμιά (η απόφανση ότι δεν έχει νόημα να ρωτάει κανείς για τη στιγμή που προηγήθηκε από τη Μεγάλη Έκρηξη μοιάζει με δεσποτική σοφιστεία). Μπορεί να δημιουργήσει πρότυπα χωρόχρονου, περιορισμένου όσο και απεριόριστου, διαστελλόμενου όσο και συστελλόμενου. Η συνομοταξία της αντι-πραγματικότητας -- που γραμματική κωδικοποίησή της είναι οι υποθετικές, οι ευκτικές και οι υποτακτικές --μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί απροσμέτρητη. Έχουμε τη δυνατότητα να αρνούμαστε, να μεταβάλλουμε, να "ξελέμε" το πασιφανές, το εδραιωμένο...[...]... Η ανθρώπινη μνήμη είναι ξεφτέρι σ' αυτό καθημερινά. Οι πειραματισμοί της σκέψης, που εξέχοντα αντιπροσωπευτικά δείγματά τους είναι η ποίηση και οι επιστημονικές υποθέσεις, δεν γνωρίζουν όρια. Το ταπεινό μονοσύλλαβο "ας", που προηγείται από τις εικασίες και τις αποδείξεις στα καθαρά μαθηματικά και στην τυπική λογική, αντιπροσωπεύει την αυθαίρετη ελευθερία και την απεραντοσύνη της σκέψης, μιας σκέψης που χειραγωγεί τα σύμβολα όπως χειραγωγεί η γλώσσα τις λέξεις και τη σύνταξη. "
Το παραπάνω απόσπασμα με ωθεί σε νοητικούς πειραματισμούς!
Μου γεννά μιαν αδήριτη επιθυμία να παίξω ένα παιχνίδι, με τη δέουσα, όμως, προσοχή και σοβαρότητα, καθώς μας έχει ήδη επιστήσει την προσοχή και ο ίδιος ο Steiner, τόσο στη σοβαρότητα όσο και στην αινιγματικότητα του παιχνιδιού, από το οποίο, όπως λέει, δεν υπάρχει τίποτε σοβαρότερο!
Θα ήθελα, με αφορμή όλα αυτά, να παίξω ένα, υποθετικό, παιχνίδι που θα μπορούσε, χοντρικά, να περιγραφεί κάπως έτσι:
Έστω ή ορθότερα έστωσαν δυο παίκτες οι οποίοι αφήνουν τη σκέψη τους ελεύθερη, χωρίς να οριοθετούν τα πλαίσια στα οποία αυτή θα κινηθεί, (θαρρείς και είναι ποτέ δυνατό να γίνει κάτι τέτοιο...), με μόνο κανόνα του παιχνιδιού να καταγράφει ο καθένας το πρώτο πράγμα που σκέφτεται αμέσως μόλις μαθαίνει τι έχει σκεφτεί ο άλλος...

Τι θα προέκυπτε άραγε; Πού θα μπορούσε να οδηγήσει μια τέτοια καταγραφή;
Πόσο το αποτέλεσμά της θα ήταν ορθό να κριθεί ως θέμα "timing" και πόσο ως αναγκαιότητα, αναξαρτήτως συνθηκών και χωροχρονικών καταστάσεων;
Πόσο βαθιά μέσα στη σκέψη μας κρύβονται τα αίτια που μας ωθούν να σκεφτούμε έτσι και όχι αλλιώς; Ποια είναι τα νήματα που ανασύρουν τις συγκεκριμένες μνήμες;
"Δε μπορούσα να μη θυμηθώ τις ασκήσεις ύφους του Qeuneau"!
"Δεν μπορούσα να μη θυμηθώ τη φωτογραφία αυτή του Bresson"!
"Δε μπορούσα να μη θυμηθώ τους δέκα (πιθανούς) λόγους για τη μελαγχολία της σκέψης"!
---------------------------------------------------------------------------------
Θυμήθηκα, μόλις τώρα, αυτό που έχει πει ο Antonio Machado:
"memory is valuable for one thing, astonishing: it brings dreams back".
---------------------------------------------------------------------------------
Ας παίξουμε, λοιπόν, υποθέτοντας ότι...
παίζουμε ένα παιχνίδι αναπαραστάσεων ονειρικών και αντικατοπτρισμών
όμοιων με αυτόν που συνέλαβε ο Bresson πίσω από το σταθμό του Σαιν Λαζάρ... :)


4 σχόλια:

  1. Στη θέα της φωτό, στη δική μου σκέψη έρχεται το Johnnie Walker...να προβληματιστώ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. ο Johnnie Walker! Τέλειο!
    Τι να "προβληματιστείς"?!
    Πλάκα κάνεις?
    Πιο κοντά στο Johnnie Walker είναι ο τύπος, που υπερίπταται παρά
    "στη μελαχγολία της σκέψης"!!!

    Από ό,τι φαίνεται η δική σου σκέψη μια χαρά τα χειραγωγεί-όπως λέει κι ο Steiner- τα σύμβολα.
    Οπότε, keep wakling ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Καλημέρα,

    Από τη στιγμή που αποδεχθήκαμε πως δεν υπάρχει απόλυτο σύστημα αναφοράς αποδεχθήκαμε τη δυνατότητα κάθε σημείο να είναι το κέντρο ενός από τα άπειρα (συστήματα αναφοράς). Μέσα από αυτή την απειρία δυνατοτήτων αν κάτι γίνεται φανερό αυτό αφορά την ανθρώπινη σκέψη.
    Κρατάω το παιχνίδι, την σοβαρότητα και αινιγματικότητά του. Θα πρόσθετα και την επικινδυνότητά του...

    Δεν είναι τυχαίο πως οι γιόγκι εξασκούνται στην απομάκρυνση από τη σκέψη για την απελευθέρωση του είναι...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. o.k.
    Θα συμφωνούσα μαζί σου σχετικά με την επιλογή των γιόγκι, για την ορθότητά της εννοώ, αν στο μεταξύ δεν είχα αποφασίσει πως δηλώνω οπαδός του Παρμενίδη, ο οποίος έχει πει:
    "γὰρ αὐτὸ νοεῖν ἐστίν τε καὶ
    εἶναι".

    Όσο για την επικινδυνότητα, νομίζω πως ακριβώς εκεί κρύβεται όλη η μαγεία...

    καλημέρα

    ΑπάντησηΔιαγραφή